नेपालमा इन्टरनेट र डिजिटल प्रविधिको प्रयोग बढेसँगै साइबर अपराधहरू पनि तीव्र रूपमा वृद्धि भएका छन्। सामाजिक सञ्जालको दुरुपयोग, बैंकिङ ठगी, डेटा चोरी, फिशिङ, अनलाइन ठगी जस्ता अपराधहरू व्यापक रूपमा देखिएका छन्। कमजोर साइबर सुरक्षा प्रणाली, कानुनी कार्यान्वयनको अभाव, र डिजिटल साक्षरताको कमीले यस्ता अपराधहरूलाई झनै बढावा दिएको छ। नेपालमा देखिएका प्रमुख साइबर अपराधहरूलाई तल विस्तृत रूपमा विश्लेषण गरिएको छ।

१. सामाजिक सञ्जालसम्बन्धी अपराधहरू

नेपालमा फेसबुक, टिकटक, इन्स्टाग्राम, ट्विटर, ह्वाट्सएप जस्ता सामाजिक सञ्जालको प्रयोग अत्यधिक छ। यसले एकातिर सूचना सम्प्रेषणलाई सहज बनाएको छ भने अर्कोतिर विभिन्न किसिमका साइबर अपराधहरूलाई पनि जन्म दिएको छ।

यसमा हुने मुख्य अपराधहरू:

• नक्कली प्रोफाइल बनाएर ठगी: कतिपय अपराधीहरूले नक्कली नाम तथा फोटो प्रयोग गरी फेक प्रोफाइल बनाएर ठगी गर्छन्।

• चरित्र हत्या (Character Assassination): कसैको प्रतिष्ठामा आघात पुर्याउने उद्देश्यले उनको व्यक्तिगत जानकारी वा तस्बिर अनधिकृत रूपमा प्रयोग गर्ने।

• साइबर बुलिङ (Cyber Bullying): सामाजिक सञ्जालमा धम्की दिने, गालीगलौज गर्ने, वा कसैलाई मानसिक तनाव दिने गतिविधि।

• ब्ल्याकमेलिङ (Blackmailing): व्यक्तिगत तस्वीर वा भिडियोहरू सार्वजनिक गर्ने धम्की दिई फिरौती माग्ने।

२. वित्तीय साइबर अपराध (Financial Cyber Crimes)

नेपालमा डिजिटल बैंकिङ तथा मोबाइल वालेटको प्रयोग बढेसँगै वित्तीय साइबर अपराधहरू पनि बढिरहेका छन्।

यसमा हुने मुख्य मुख्य अपराधहरू:

• बैंकिङ ह्याकिङ: बैंक खातामा अनधिकृत पहुँच प्राप्त गरी रकम चोरी गर्ने।

• क्रेडिट कार्ड ठगी: प्रयोगकर्ताको कार्ड जानकारी चोरी गरी अवैध कारोबार गर्ने।

• QR कोड स्क्याम: नकली QR कोड प्रयोग गरी पैसा स्थानान्तरण गराउने।

• पेमेन्ट फ्रड (Payment Fraud): अनलाइन भुक्तानी प्रणाली ह्याक गरी रकम असुल गर्ने।

३. डेटा चोरी र हैकिङ (Data Theft & Hacking)

नेपालमा व्यक्तिगत तथा संस्थागत डेटा चोरीका घटनाहरू बढिरहेका छन्। साइबर अपराधीहरूले बैंक, अस्पताल, सरकारी निकाय तथा निजी कम्पनीहरूको डाटाबेस ह्याक गर्ने गरेका छन्।

यसमा हुने मुख्य अपराधहरू:

• व्यक्तिगत डेटा चोरी: प्रयोगकर्ताको फोन नम्बर, ईमेल, ठेगाना, बैंक विवरण, पासवर्ड जस्ता संवेदनशील जानकारी चोरी गर्ने।

• संस्थागत डेटा लिक: सरकारी वा निजी संस्थाका संवेदनशील फाइल तथा कागजातहरू ह्याक गरी सार्वजनिक गर्ने वा बेच्ने।

• वेबसाइट ह्याकिङ: सरकारी तथा निजी संस्थाहरूको वेबसाइट ह्याक गरी डाटा मेटाउने वा विकृत गर्ने।

४. फिशिङ (Phishing) हमला

फिशिङ भनेको प्रयोगकर्तालाई नक्कली वेबसाइट वा इमेल प्रयोग गरेर ठगी गर्ने साइबर अपराध हो।

यसमा हुने मुख्य अपराधहरू:

• नक्कली बैंकिङ वेबसाइटहरू: प्रयोगकर्तालाई ठग्नका लागि बैंककै जस्तो देखिने नक्कली वेबसाइट बनाइन्छ।

• फेक इमेल मार्फत ठगी: बैंक, सरकारी संस्था, वा कम्पनीको नक्कली इमेल पठाएर प्रयोगकर्ताको पासवर्ड तथा बैंक विवरण लिने प्रयास गरिन्छ।

• फेक लिंक पठाएर डेटा चोरी गर्ने: सामाजिक सञ्जाल वा इमेलमार्फत लिंक पठाएर प्रयोगकर्तालाई फसाउने।

५. अनलाइन ठगी र जबरजस्ती असुली

नेपालमा वैदेशिक रोजगारी, लटरी, अफर, तथा अनलाइन खरिद बिक्रीको नाममा विभिन्न किसिमका साइबर ठगीहरू भइरहेको छ।

यसमा हुने मुख्य अपराधहरू:

• वैदेशिक रोजगारी ठगी: विदेशमा रोजगारीको प्रलोभन देखाएर अनलाइनमार्फत पैसा असुल गर्ने।

• लटरी ठगी: ‘तपाईंले लटरी जित्नुभयो’ भन्दै ठगी गर्ने प्रयास।

• फेक अनलाइन स्टोरहरू: नक्कली अनलाइन पसल खोली ग्राहकहरूबाट पैसा असुल गर्ने तर सामान नपठाउने।

• र्यान्समवेयर (Ransomware) हमला: कम्प्युटर वा डेटा लक गरी फिरौती माग्ने।

नेपालमा साइबर अपराधको दायरा दिनप्रतिदिन फराकिलो बन्दै गएको छ। सामाजिक सञ्जालको दुरुपयोग, बैंकिङ प्रणालीमाथिको आक्रमण, डेटा चोरी, फिशिङ तथा अनलाइन ठगी जस्ता अपराधहरू व्यापक रूपमा बढिरहेका छन्। यस्ता अपराधहरू रोक्नका लागि डिजिटल साक्षरता अभिवृद्धि गर्नुपर्छ, साइबर सुरक्षा नीति कडा बनाउनुपर्छ, तथा कानुनी व्यवस्थाहरूलाई प्रभावकारी रूपमा कार्यान्वयन गर्नुपर्छ। नागरिकहरूले पनि सचेत भई आफ्नो अनलाइन सुरक्षामा ध्यान दिन आवश्यक छ।